習近平將出席「一帶一路」國際合作高峰論壇開幕式

Биофизика (к?не гр. β?ο? — ?м?р, φ?σι? — таби?ат): биологиялы? физика — т?р? организмдерде ж?рет?н физикалы? ж?не физикалы?-химиялы? процестерд?, сондай-а?, биологиялы? ж?йелерд?? ультра??рылымын зерттейт?н ?ылым. Физика, химия, математика ?ылымдарыны? идеясы, теориялы? нег?здер? мен биологиялы? ?д?стерд?? ?штасуы Биофизиканы? дамуына зор м?мк?нд?к ту?ызды.
Биофизиканы? даму тарихы
[??деу?| ?айнарын ??деу]Физика мен химия за?дылы?тарын биологиялы? ??былыстарды талдау?а ?олдану ж?н?ндег? биофизикалы? жеке зерттеулер XVII ?асырдан белг?л?. Француз ?алымы Р. Декарт адам денес?н к?рдел? машина деп, ал Италия ?алымы Л.Гальвани жануарларды? организм?не электр тогымен ?сер еткенде, оларды? б?лшы? ет?н?? жиырылуын “жануарларды? электрл?к ?асиет?” деп ?ара?ан. XIX — XX ?асырларда энергияны? са?талу ж?не айналу за?ы (Ю.Р.Майер), ?озуды? ионды? теориясы, жары?ты? биология ??рылымдар?а ?сер? (Г.Гельмгольц, П. П. Лазарев), т?р? организмдерд?? м?шелер? мен клеткаларында?ы осмосты? ж?не биоэлектрл?к ?асиеттер (Э. Дюбуа-Реймон, Ю.Бернштейн, Ж.Леб, В.Нернст) зерттелд?.
Биофизика мынадай нег?зг? тараулар?а б?л?нед?
[??деу?| ?айнарын ??деу]- Молекулярлы? Биофизика;
- Клеткалы? процестер Биофизикасы;
- Бас?ару ж?не реттеу процес?н?? Биофизикасы.
Молекулярлы? Биофизика т?р? организмдерд? синтездейт?н макромолекула мен молекулалы? биоб?рлест?ктерд?? физикалы?-химиялы? ?асиеттер?н, оларда?ы биохим. процестерд?? ?арым-?атынастары мен энергия сипатын аны?тайды.
Клеткалы? процестерд?? Биофизикасы жасушаларды? физикалы?-химиялы? нег?здер?н, биологиялы? мембраналар мен жасуша органоидтарыны? молекулалы? ??рылысын, оларды? ат?аратын ?ызмет?не с?йкес механикалы? ж?не электрл?к ?асиеттер?н, жасушада?ы биохимиялы? процестерд?? энергиясын, биологиялы? процестерд?? термодинамикасын зерттейд?, Биофизикалы? факторларды? т?р? организмдерге (жануарлар мен ?с?мд?ктерге, микроорганизмдерге ж?не адам?а) ?серлер?н аны?тайды.
Биологиялы? ж?йелердег? бас?ару ж?не реттеу процестер? Биофизикасы организмдердег? бас?ару ж?йес?н?? ?шк? байланыстарын зерттейд?, оларды? Биофизикалы? модел?н жасау ар?ылы физикалы? таби?атын аны?тайды.
ЮНЕСКО номенклатурасы бойынша биофизиканы? келес? тараулары ажыратылады:
- 2406.01 Биоакустика (ауа ж?не су орталарында?ы коммуникация ж?не локация)
- 2406.02 Биоэлектрл?к (мембраналы? потенциал, а?паратты? ж?не интегралды? ?рд?стер)
- 2406.03 Биоэнергетика (энерго?амтамасыздандыру ж?не жылуды ?нд?ру)
- 2406.04 Биомеханика
- 2406.05 Биооптика (биолюминесценция, к?ру ж?не а?паратты ?ндеу)
- 2406.06 Медициналы? физика (диагностика, физиотерапия ?д?стер? ж?не патогенез)
- 2406. К?рдел? ж?йелерд?? биофизикасы (системогенез, б?р?нш?л?к синергогенез, жеке даму, биож?йелерд?? ?йымдасу де?гейлер?)
- 2406. Сенсорлы? ж?йелер биофизикасы (психофизика)
- 2406. Т?рш?л?к ету ортасыны? биофизикасы (экологиялы? биофизика, космофизика)
- 2406. ?айталанбалы ?рд?стер биофизикасы (биоритмология)
- 2406. Метаболизм биофизикасы (массаны? ауысуы, терморегуляция, гемодинамика)
- 2406.99 Бас?алары
Зерттеу тарихы
[??деу?| ?айнарын ??деу]Эрвин Шрёдингерд?? ?Физика т?р?ысынан ?м?р деген не?? (1945) биофизиканы? нег?з? рет?нде ?м?рд?? термодинамикалы? нег?здер?, т?р? а?заларды? жалпы ??рылымды? ерекшел?ктер?, квантты? механика за?дарына биологиялы? ??былыстарды? с?йкес келу? сия?ты ?ылымны? нег?з? ж?не т.б. рет?нде ж?мыс жасайды деп айту?а болады.
Биофизика ?з дамуыны? бастап?ы кезе?дер?нде физика, химия, физикалы? химия ж?не математика идеялар ж?не ?д?стер?мен ты?ыз байланысты ж?не биологиялы? объект?лерд? зерттеуде на?ты т?ж?рибел?к ?д?стерд? ?олданды (спектрл?к, изотопты?, дифракция, радио-спектроскопиялы?). Биофизика дамуыны? осы кезе??н?? басты н?тижес? - физиканы? нег?зг? за?дарын биологиялы? объект?лерге ?олданылуыны? эксперименталды? д?лел? болып табылады.
КСРО
[??деу?| ?айнарын ??деу]1927 жылы М?скеуде ал?аш?ы физика ж?не биофизика институты ??рылды. Б?ра? ?за??а созылмады: 1931 жылы оны? жетекш?с?, академик Лазарев П.П. ?амау?а алынып, институт жабылды.
Зерттеуд?? ?аз?рг? заман?ы ба?ыттары
[??деу?| ?айнарын ??деу]?аз?рг? уа?ытта к?рдел? ж?йелерд?? биофизикасы ж?не молекулалы? биофизика ?ар?ынды дамып келед?.
Биофизикалы? зерттеулерд?? заманауи ба?ыттары: космогеофизикалы? факторларды? физикалы? ж?не биохимиялы? реакциялар?а ?сер?, фотобиологиялы? процестер, математикалы? модельдеу, а?уыз ж?не мембрана ??рылымдарыны? физикасы, нанобиология ж?не т.б.
Биофизикада?ы ?р? зерттеуш?лер
[??деу?| ?айнарын ??деу]- Луиджи Гальвани: биоэлектрл?кт? ашты.
- Герман Гельмгольц: б?р?нш? болып ж?йке импульстарыны? жылдамды?ын ?лшед?.
- Александр Леонидович Чижевский — ке?ест?к биофизик, гелиобиологияны? нег?з?н ?алаушысы, аэроионификация, электрогемодинамик, философ. Ал?аш рет ?арышты? ауа райыны? биосфера?а ?сер?н ?ылыми т?рде д?лелдед?.
- Пётр Петрович Лазарев — ресейл?к ж?не ке?ест?к биофизик. Ол ?оз?алысты? физикалы?-химиялы? теориясын (ионды? ?оз?ау теориясы) ??рды, сез?м органдарыны? физиологиялы? бей?мделу ?дер?с?н (к?б?несе к?ру, сондай-а? есту, д?м ж?не и?с) олар?а ?сер етет?н ынталандыру ?д?стер?н зерттед?, т?т?ркенуд?? б?ры??ай за?ын жасады, термодинамика за?дарыны? биологиялы? процестерге ?олданылу проблемасын жасады.
?аза?станда Биофизикалы? зерттеулер
[??деу?| ?айнарын ??деу]Биофизика молекулалы? биология, биохимия ?ылымдарымен ты?ыз байланысты. Биофизиканы? нег?зг? салалары радиобиология, биомеханика, биоэнергетика, фотобиология, биолюминесценция, т.б. Жалпы, ?аза?станда биофизикалы? зерттеулер XX ?асырды? 60-жылдарында басталды. ?аз?р биофизикамен Онкологиялы? ж?не радиологиялы? ?ылыми-зерттеулер институты, Ботаника ж?не фитоинтродукция институты, “Биоген” жабы? акционды? ?о?амы, ?аз?У, ?аз?МУ ш??ылданады. ?аза?станда, ?с?ресе, радиологиялы? зерттеулер жа?сы дамы?ан (С. Балм??анов, С. Рыс??лова, А. Сейсебаев, Т. Байбекова). ?аза? мемлекетт?к ?лтты? университет?нде лазер технологиясын ауыл шаруашылы?ында пайдаланып, ауыл шаруашылы? да?ылдарды? т??ымын, ег?ст?ктерд?, суды гелий-неон лазер?н?? с?улес?мен ??деу ар?ылы асты?ты? ?н?м?н, ?с?мд?кт?? ?р т?рл? кеселге т?з?мд?л?г?н арттыру?а болатынды?ы д?лелденд? (В.М. Инюшин, ?.?р?сбаев, С. Т?реханов, т.б.). Суды лазермен активтенд?ру ар?ылы ?нд?р?ст?к ластан?ан суда?ы ауыр металдарды? (?ор?асын, сынап, кадмий, никель, т.б.) м?лшер?н ж?не органикалы? зиянды заттарды азайту?а болатынды?ы аны?талды (Инюшин, ?р?сбаев, т.б.) Ауыл шаруашылы? да?ылдарыны? биоэлектрл?к активт?л?г? оларды? физиологиялы? ?асиеттер?мен (Ф. Полымбетова), ал ж?йке жасушасыны? биоэлектрл?к активт?л?г? жылу реттелу процестер?мен (С. Т?леулин) байланыстылы?ы зерттелд?. Клетка мембранасыны? ?тк?зг?шт?к ?асиет? ж?не оны? механизм? (О. В. Есырев), ауыл шаруашылы? да?ылдарыны? фотосинтез? зерттелд? (В. П. Беденко). Ж?н талшы?ыны? ?су?н реттейт?н биологиялы? механизмдер ашылды (Э.Б. Всеволодов). Генд?к а?паратты ядродан цитоплазма?а тасымалдайтын молекулаларды? б?р жерден ек?нш? жерге ауыстырылуын ?амтамасыз етет?н биополимерлерде бай?алатын б?р?атар физикалы?-химиялы? процестер молекулалы? биология м?селелер?мен байланыстыра зерттелд?.[1]
Ел?м?зде ал?аш?ы бифизикалы? зерттеулер 19 ?асырды? ая?ы 20 ?асырды? басында К.А. Тимирязевт?? хлорофилд?? спектр?н зерттеуден ж?не проф. А.Г.Гурвичт?? клетканы? митогенетикалы? с?улес?н зерттеулерден басталады. Ал проф. А.Л. Чижевский космикалы? биофизиканы? нег?з?н ?алады. 1939 жылы Нью-Йоркте биофизиканы? Б?р?нш? халы?аралы? конгрес? болды, оны? президент? болып проф. А.Л.Чижевский сайланды. Венгерл?к ?алымдар Э. Бауэр (?Теоретикалы? биология?,1935) ж?не А. Сент-Дьерди (?Биоэнергетика?, 1958, 1964; ?Субмолекулалы? биология?а к?р?спе?, 19660 ж?не т.б.) биофизиканы? дамуына к?п ?лес ?осты. 1919 жылы Наркомздравты? Б?р?нш? биологиялы? физика Институты ?йымдастырылды, П.П. Лазарев оны? директоры болды. Институт штатында 36 ?ылыми ?ызметкерлер ж?не 16 техникалы? ?ызметкерлер болды. П.П. Лазарев (188-1942) - физик, биофизик, геофизик, ?озуды? физико-химиялы? теориясыны? нег?з?н ?алаушы ?алым. 1956 жылдан бастап ?азГУды? топыра? биологиясы факультет?нде А.А. Соколов биофизика курсын ж?йел? т?рде о?ыта бастады. Осы факультетт?? деканы Халиловты? бастамасымен проф. Б.А. Домбровский зоология кафедрасында, одан кей?н гистология ж?не цитология кафедрасында биофизикалы? зерттеулер лабораториясы ??рылды. Зерттеуш?лер тобыны? ??рамына В.М. Инюшин, Н.А. Воробьев, Н.Н. Федорова ж?не бас?алар к?рд?. Олар электронды ж?не флуоресцентт? микроскопия, Кирлиан эффект?с?н, митогенетикалы? с?улелену, газ лазерлер?нен поляризациялан?ан ?ызыл жары?ты? биологиялы? ?сер?н зерттеулермен айналысты. 1966 ж. В.И. Инюшин поляризациялан?ан монохромды? ?ызыл жары?ты? радиациялы? зиянын азайту проблемасы ж?н?нде кандидатты? диссертация ?ор?ады. 1967 жылы затты? бес?нш? жа?дайы (к?й?) – биоплазма т?жырымы пайда болды. Шы?ыс ?аза?стан облысында Серебрянск ?аласыны? ма?ында 1967 жылы осы та?ырып бойынша симпозиум ?тт?.
Та?ы ?ара?ыз
[??деу?| ?айнарын ??деу]?дебиет
[??деу?| ?айнарын ??деу]- Аккерман Ю. Биофизика. — М.: Мир, 1964. — 684 с.
- Биофизика / Под общ. ред. акад. АН СССР П. Г. Костюка. — К.: Выща шк. Головное изд-во, 1988. — 504 с.
- Волькенштейн М. В. Биофизика: Учебное руководство, 2-е изд., перераб. и доп. — М.: Наука. Гл. ред. физ.-мат. лит., 1988. — 592 с.
- Кудряшов Ю. Б., Перов Ю. Ф. Рубин А. Б. Радиационная биофизика: радиочастотные и микроволновые электромагнитные излучения. Учебник для ВУЗов. — М.: ФИЗМАТЛИТ, 2008. — 184 с.
- Владимиров Ю.А., Рощупкин Д.И., Потапенко А.Я., Деев А.И. Биофизика. — М.: Медицина, 1983. — 272 с.
- Rodney M. J. Cotterill (2002). Biophysics : An Introduction. Wiley.
- Sneppen K, Zocchi G (2025-08-07). Physics in Molecular Biology (1 ed.). Cambridge University Press.
- Glaser R (2025-08-07). Biophysics: An Introduction (Corrected ed.). Springer.
- Hobbie RK, Roth BJ (2006). Intermediate Physics for Medicine and Biology (4th ed.). Springer.
- Cooper WG (August 2009). "Evidence for transcriptase quantum processing implies entanglement and decoherence of superposition proton states". Bio Systems. 97 (2): 73–89. doi:10.1016/j.biosystems.2009.04.010.
- Cooper WG (December 2009). "Necessity of quantum coherence to account for the spectrum of time-dependent mutations exhibited by bacteriophage T4". Biochemical Genetics. 47 (11–12): 892–910. doi:10.1007/s10528-009-9293-8.
- Goldfarb D (2010). Biophysics Demystified. McGraw-Hill.
С?лтеме
[??деу?| ?айнарын ??деу]- Biophysical Society
- Journal of Medicine, Physiology and Biophysics,(IISTE), USA. Chief Editor of the journal is Ignat Ignatov. Chief editor of all IISTE journals is Alexander Decker.
- Journal of Physiology: 2012 virtual issue Biophysics and Beyond(?олжетпейт?н с?лтеме)
- Link archive of learning resources for students: biophysika.de (60% English, 40% German)
Дерекк?здер
[??деу?| ?айнарын ??деу]- ↑ Орысша-?аза?ша т?с?нд?рме с?зд?к: ?ылымтану. Жалпы редакциясын бас?ар?ан э.?.д., профессор Е. Арын- Павлодар: ??Ф ?ЭКО?, 2006 жыл. - 430 б. ISBN 9965-808-78-3
![]() | Б?л ма?аланы Уикипедия сапа талаптарына лайы?ты болуы ?ш?н уикиленд?ру ?ажет. |